Karbonhidratların en küçük yapı birimleri olan monosakkaritler, polihidroksi alkollerin aldehit veya ketonlu türevleridirler. Hidrolize edildiklerinde daha basit moleküllere ayrılmaları mümkün değildir.
Monosakkaritler basit şekerler veya monozlar olarak da bilinirler. Karbonhidratların en küçük yapı birimleridirler. Zincir veya halkalı yapıya sahip olup, latince olarak isimlendirirken adlarının sonuna «–oz» soneki getirilir. Yapılarında bir adet aldehit veya keton fonksiyonel grubu vardır. Aldehit grubu içeren monosakkaritlere Aldoz, keton grubu içerenlere Ketoz ismi verilir. Monosakkaritler içerdikleri karbon atomu sayısına göre de isimlendirilirler. Örneğin 3 C atomu içeriyorsa trioz adını alır.
Doğada ve organizmada en yaygın olarak bulunan monosakkaritler 3, 5 ve 6 karbonlulardır. 4 ve 7 karbonlu olanlar ise ara metabolizmada sentez edilir, seyrek rastlanır.
Monosakkaritlerin Sınıflandırılması
Monosakkaritler içerdikleri karbon atomu sayısı ve Aldehit veya Keton grubu içermelerine göre sınıflandırılır. Bunun yanında yüksek yapılı organizmalarda D-izomerleri biyolojik açıdan yararlanılabilir formlarıdır.
| C sayısı | D-Aldozlar | D-Ketozlar |
| C3 Triozlar | Gliseraldehit | Dihidroksiaseton |
| En basit yapılı aldozdur. Karbonhidrat metabolizmasında ara metabolittir. | En basit yapılı ketozdur. Karbonhidrat metabolizmasında ara metabolittir. Deri bronzlaştırıcılarda da kullanılır. | |
| C4 Tetrozlar | Eritroz | Eritruloz |
| HMS yolağı ara metabolitidir. | Cild bronzlaştırıcı kozmetik ürünlerde kullanılır. Aminoasitler ile tepkimeye girer. Keratinin kararmasına neden olur. | |
| Treoz | ||
| Doğada bulunur. | ||
| C5 Pentozlar | Riboz | Ribuloz |
| HMS yolağı ara metabolitidir. Nükleotidlerin sentezi için gereklidir. | HMS yolağı ara metabolitidir. | |
| Ksiloz | Ksiluloz | |
| İlk olarak ağaçdan izole edildi. Odun şekeri olarak da bilinir. Yenilebilir birçok bitkinin tohumunda bulunur. Tatlandırıcı ksilitol, ksilozun şeker alkolüdür ve üronik asit geçidinde yer alır. Heparan sülfat ve kondroitin sülfat sentez yolağında yer alır. | HMS yolağı ara metabolitidir. | |
| Arabinoz | ||
| Doğada diğer monosakkaritlerin aksine daha çok L-izomeri bulunur. Hemiselüloz ve pektinin yapısında bulunur. | ||
| Liksoz | ||
| Doğada nadiren bulunur. Ör. bakteriyel glikolipidlerin yapısında. | ||
| C6 Heksozlar | Glikoz | Fruktoz |
| Temel enerji kaynağıdır. Karbonhidrat metabolizması bileşenidir. | Sakkaroz yapısında glikoz ile birlikte bulunur. Glukoz ve galaktoz ile birlikte gıdalarla alınan temel monosakkaritlerden biridir. Karbonhidrat metabolizması bileşenidir. | |
| Mannoz | Psikoz | |
| Karbonhidrat metabolizması bileşenidir. Bazı proteinlerin glikozilasyonunda rol alır. | Doğada az bulunur. İçecekler, yoğurt, dondurma ve fırınlanmış ürünlerde düşük kalorili tatlandırıcı olarak kullanılır. | |
| Galaktoz | Sorboz | |
| Enerji üretimi için kullanılır. Süt şekeri yapısında katılır. Membran lipidlerinin yapısına katılır. | Tatlılığı sakkaroza eşdeğerdir. Ticari askorbik asit üretiminde kullanılır. | |
| Alloz | Tagatoz | |
| Afrika çalısı Protea rubropilosa’nın yapraklarında 6-O-sinnamil glikozit olarak ortaya çıkan nadir bir monosakkarittir. | Süt ürünleri, meyveler ve kakaoda doğal olarak bulunan bir tatlandırıcıdır ve gıda endüstrisinde kullanılır. | |
| Altroz | ||
| Doğal olmayan bir monosakkarittir. | ||
| Guloz | ||
| Doğada nadirdir. | ||
| İdoz | ||
| Üronik asidi olan idüronik asit önemlidir. Heteropolisakkaritlerin yapısında bulunur (kondroitin sülfat). | ||
| Taloz | ||
| Doğal olmayan bir monosakkarittir. | ||
| C7 Heptozlar | Sedoheptuloz | |
| Doğada bulunan birkaç heptozdan biridir. Çeşitli meyve ve sebzelerde bulunur. Örneğin havuç, kayısı, elme ve domates. Yapılan çalışmalarda pro-inflamatuvar belirtiçleri azalttığı gösterilmiştir. Ayrıca HMS yolağı ara metabolitidir. | ||
| Mannoheptulose | ||
| Doğada kabayonca, avokado ve çuhaçiçeğinde bulunur. |