“Bu madalyayı buraya vermekle, Atatürk’e ve Atatürk’ün silah arkadaşlarına, Türkiye Cumhuriyetini kuranlara vefa borcumu ödedim; bu cumhuriyetin madalyasıdır.”
Aziz Sancar 8 Eylül 1946’da Mardin’in Savur ilçesinde sekiz çocuklu çiftçi bir ailenin yedinci çocuğu olarak dünyaya geldi. İlk, orta ve lise eğitimini Mardin’de tamamladı. En sevdiği dersler matematik, türkçe, fransızca ve kimyaydı. Lise öğrenimi boyunca futbolla yakından ilgilendi.
1963 yılının kasım ayında İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesine başladı. 1969 yılında burada eğitimini birincilikle tamamlayıp memleketi olan Savur’a döndü ve tabiplik görevine başladı. Civar köylerde dahil 18 ay boyunca burada görev yaptı. 1971’de doktora yapmak için başvurduğu NATO bursunu kazandı ve yine aynı yıl Amerika’da Johns Hopkins Üniversitesi Biyokimya Yüksek Lisans Programına kabul edildi. İngilizcesinin yeterli olmamasından dolayı burada başarılı olamadı. 1972’de Savur’a tekrar dönüp tabiplik görevine bir süre daha devam etti. İngilizcesini geliştirip bir kez daha Birleşik Devletler’de şansını denemek istedi. Dallas Teksas Üniversitesi’nde (University of Texas at Dallas-UTD) Dr. Claud S. Rupert’e başvurdu. 1973’te UTD Biyoloji Programına kabul edildi ve 1974’te Dr. Rupert’ ın laboratuvarına katıldı.
Aziz Sancar ilk adımını fotolizaz geninde bozuk bir mutantı izole ederek attı. İzole ettiği mutantı kullanarak, 1975’te E. coli’nin phr genini klonladı ve geni taşıyan plazmiti karakterize etmek için deneyler yapmaya başladı. Fakat, 1976’da askerlik için dört ay süreyle Türkiye’ye dönüş yaptı. Dört ayın sonunda çalışmalarına kaldığı yerden devam etmek için Türkiye’den Teksas’a geri döndü. Dallas Teksas Üniversitesi’nde 1977 yılında doktora tezini yazmaya başladı ve Dr. Rupert’ın teşviki ile önde gelen üç DNA laboratuvarına başvurdu. Üçünden de olumlu yanıt alamadı. Bu sırada Yale Üniversitesi’nden Dr. W. Dean Rupp’un E. coli’de nükleotid eksizyon onarımından sorumlu uvrA, uvrB ve uvrC genlerini klonlamayı planladığını öğrendi ve Dr. Rupp’e başvurdu. Başvurusu kabul edilince 1977 yılının eylül ayında UTD’den ayrıldı ve Dr. Rupp’un laboratuvarına katıldı. Yale Üniversitesi dünyadaki ilk üç DNA araştırma merkezinden biriydi. Dean Rupp’a ek olarak onarım ve rekombinasyon alanındaki diğer öncüler arasında Paul Howard-Flanders, Charles M. Radding ve Franklin Hutchinson yer alıyordu. UvrA, uvrB ve uvrC genlerini arka arkaya klonladı. Dallas’ta iken, klonlanmış genler tarafından kodlanan proteinleri tanımlamak için Maxicells’i denediği bir yöntem üzerinde çalışmaya başlamıştı. Yale’de, Dr. Rupp yöntemi iyileştirmek için önerilerde bulundu. Maxicells’i açıklayan makale 1979’da yayınlandı. Yöntem 1980’li yıllarda yaygın bir şekilde kullanılmaya başlandı ve Aziz Sancar’ın en çok alıntılanan araştırması oldu.
Aziz Sancar, eşi Gwen ile 1978 yılında evlendi ve ikisi de 1981’de Chapel Hill’deki North Carolina Üniversitesi Biyokimya Anabilim Dalı’nda göreve başladı. UNC-CH’de kendi laboratuvarını kurdu. Kromoforu tanımlama ve fotolizaz üzerinde çalışmaya devam etti ve sonraki çalışmalarına böylece yön vermiş oldu.
1987’de birtakım çalışmalardan sonra yirmi yılı aşkın süredir anlaşılamamış olan, insanlarda nükleotid eksizyon tamiri mekanizmasını araştırmaya başladı. Beş yıllık bir araştırmanın sonunda 8 Kasım 1991’de eksize edilmiş oligonükleotidi bulmuş ve çalışmalarını bu yönde odaklandırmıştır. Bu keşif, Aziz Sancar’ın araştırma kariyerinin en önemli noktalarından biriydi. Bu keşif, 1994 yılında Science dergisinde DNA tamirinde “Yılın Molekülü” seçilmiştir.
İnsanlarda çift eksizyon keşfinden sonra, insan hücrelerinde eksize oligomeri keşfetmek istemiş ancak 20 yıl sonra in vitro koşullarda karakterize edilebilen 30-mer’i elde edebilmiştir. Aziz Sancar bu keşfini son on yılda kendi laboratuvarında gerçekleşen en tatmin edici çalışma olarak ifade etmiştir. 1996 yılında bir uçuş dergisini okurken dikkatini çeken saatin mavi ışıkla ayarlanması konusunu laboratuvarına taşımış ve yapılan araştırmalarda bunu yorumlamıştır. Bu çalışmayı açıklayan makale aynı yılın kasım ayında Biyokimya dergisinde yayınlanmıştır.
Yıllarca süren çalışmalar hep bu yönde olmuştur. Kriptokromların (CRY) memelilerde sirkadiyen ritim/saate ve bunların Dirosofilia’da fotoreseptör fonksiyonuna katılma mekanizması üzerine çalışılmıştır. Çalışmalarında sirkadiyen saatin farelerde eksizyon onarımını düzenlediğini ve UV ışığının karsinogenezisinin sirkadiyen bir desen sergilediğini keşfetmişlerdir.
2015 yılında DNA onarım mekanizması ile ilgili Amerikalı Paul Modrich ve İsveçli Tomas Lindahl ile birlikte Nobel Kimya Ödülü’nü almışlardır.
 |
 |
| Aziz Sancar’ın Nobel ödülünü İsveç Kralı XVI. Carl Gustaf’ın elinden aldığı an |
Aziz Sancar’ın Nobel ödülü Anıtkabir’de sergileniyor. |
Aziz Sancar 19 Mayıs 2016 Atatürk’ü Anma Gençlik ve Spor Bayramı’nda Anıtkabir’e armağan etmiştir.
Teslim töreninde yaptığı konuşmasında “Bu madalyayı buraya vermekle, Atatürk’e ve Atatürk’ün silah arkadaşlarına, Türkiye Cumhuriyeti’ni kuranlara vefa borcumu ödedim; bu cumhuriyetin madalyasıdır.” ifadelerini kullanan Sancar gençlere bilim yapma ilhamı verdiği için çok mutlu olduğunu kaydetti.
71 yaşında olan Aziz Sancar şu an ABD’de bulunan Kuzey Carolina Üniversitesi Biyokimya ve Biyofizik bölümü öğretim üyeliğine devam etmekte ve sirkadiyen ritmin DNA tamiri üzerindeki etkisi ve bunun kanser tedavisindeki kullanımına ilişkin araştırmalarını sürdürmektedir.
Kaynaklar
-“Aziz Sancar-Biographical”. Nobelprize.org. Nobel Media AB 2014. Web. 5 Oct 2017. http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/chemistry/laureates/2015/sancar-bio.html
-“Aziz Sancar-Facts”. Nobelprize.org. Nobel Media AB 2014. Web. 6 Oct 2017. http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/chemistry/laureates/2015/sancar-facts.html
-“Aziz Sancar”. Biochemistry and Biophysics; UNC School of Medicine. https://www.med.unc.edu/biochem/people/faculty/primary/asancar
-“Aziz Sancar”. Publication List