Yakın zamanda yapılan bir araştırmada, Polonya’da Geç Neolitik dönemde birden fazla hayvandan elde edilen sütün peynir yapımında kullanıldığına dair kanıtlar bulunmuştur. Bu araştırma, ilk çiftçilerin sütü peynir ya da yoğurt gibi diğer süt ürünlerine dönüştürerek sütteki laktoz içeriğini azalttıklarını ve inek, koyun ve keçi gibi farklı hayvanlardan elde edilen süt ürünlerini kullandıklarını göstermektedir.
Neolitik dönemden Geç Bronz Çağı’na kadar Avrupa’da neredeyse herkesin laktoz intoleransı vardı. Ancak, genetik mutasyonlar yaygınlaşarak yetişkinlerin vücutta laktozu parçalayan enzim olan laktazı üretmesini sağladı. Araştırmacılar, çanak çömleklerde peynir yapımına işaret eden yüksek lor içerikli kalıntılar tespit ederek ve birden fazla süt türünün kullanıldığını ortaya çıkararak Geç Neolitik dönemde süt ürünleri işlemeyi araştırdı. York, Cambridge, Toruń ve Kraków Üniversitelerinden bilim insanları ve arkeologlar, çok sarmallı proteomik ve lipid analizi yaklaşımını kullanarak, orta Polonya’daki Sławęcinek alanından elde edilen seramikleri ve yüzeylerindeki kalıntıları inceledi.
Bu yeni gelişme, proteomik verileri karşılaştırarak peynir yapımının (ve diğer teleme zenginleştirici süt ürünleri işlemlerinin) teleme proteinlerinin oranı incelenerek doğrudan tespit edilebileceğine dair kanıtlar sunmaktadır. Bu sonuçlar Avrupa’da türünün ilk örneğidir ve Orta Avrupa’daki en eski çiftçilerden bazıları tarafından süt ürünlerinin kullanımına ilişkin anlayışımıza önemli ölçüde katkıda bulunmaktadır.
Önceki araştırmalar süt ürünlerinin bu dönemde bazı Avrupa bölgelerinde yaygın olarak bulunduğunu göstermiş olsa da, bu çalışma seramiklerin analizinden sığır, koyun ve keçi de dahil olmak üzere çeşitlendirilmiş bir süt sürüsü için net kanıtlar sunmaktadır.
Neolitik dönemde yaygın laktoz intoleransına rağmen, süt sürüleri için beklenen öldürme şekillerine sahip hayvan kemikleri, seramik kaplardaki süt yağları ve antik diş taşı veya plaklarındaki süt proteinleri gibi süt ürünlerinin tüketildiğine dair kanıtlar bulunmaktadır.
Cambridge Arkeoloji Bölümü’nde doktora öğrencisi olan başyazar Miranda Evans, proteomik sonuçların, antik kalıntıların hem modern peynir yapım kalıntılarına hem de peynirin kendisine çok benzediğini, tam yağlı süte benzemediğini gösterdiğini söyledi. Bu da Sławęcinek halkının peynir yapımını ya da loru zenginleştiren başka bir süt işleme biçimini uyguladığını ortaya koyuyor.
Peynir yapımında birden fazla türün kullanıldığına dair kanıtlar, alanda hem inek hem de koyun ya da keçi kemiklerinin bulunmasıyla desteklenmiştir.
York Üniversitesi Arkeoloji Bölümü’nden Dr. Harry Robson, bu sonuçların Orta Avrupa’nın en eski çiftçilerinden bazılarının süt ürünleri kullanımına ilişkin anlayışımıza önemli ölçüde katkıda bulunduğunu söyledi. Ayrıca, Arkeoloji Bölümü’nden Dr. Jasmine Lundy, lipid ve proteomik analizlerin, özellikle seramik kabın zaman içindeki kullanımını anlamada ne kadar tamamlayıcı olduğunu vurguladı. Bu sayede, örneğin, bazı tekniklerin seramikleri su geçirmez hale getirdiğini veya mühürlediğini görebiliyor ve ayrıca içlerinde hangi gıdaların üretildiğini belirleyebiliyoruz.
Genel olarak bu çalışma, Orta Avrupa’da Geç Neolitik dönemde süt ürünlerinin kullanımına ve birden fazla hayvandan elde edilen süt kullanılarak peynir yapımının nasıl uygulandığına dair önemli bilgiler sağlamaktadır. Proteomik ve lipid analizi yaklaşımlarının kullanımı, antik kalıntıların analizinde yenilikçi ve bilgilendirici bir yöntemdir ve bulgular, Neolitik dönemde gıda üretimi ve tüketiminin gelişimini anlamamıza değerli katkılar sunmaktadır.
Kaynak: Evans M, Lundy J, Lucquin A, Hagan R, Kowalski Ł, Wilczyńki J, Bickle P, Adamczak K, Craig OE, Robson HK, Hendy J. Detection of dairy products from multiple taxa in Late Neolithic pottery from Poland: an integrated biomolecular approach. Royal Society Open Science, 2023; 10 (3) DOI: 10.1098/rsos.230124
